Odrodzenie - opis epoki
Dramat antyczny Dramat szekspirowski
zasada 3 jedności złamanie 3 jedności - zachowanie akcji
fabuła mitologiczna fabuła historyczna
podział na epeisodia i stasimona podział na akty i sceny
małe ilości postaci duża ilość postaci
chór w roli komentatora wydarzeń brak chóru
czystość gatunkowa wprowadzenie elementu komediowego
o losach decyduje przeznaczenie (fatum , mojra) indywidualizm, bohater sam kształtuje swój los
jednolitość psychiczna złożoność psychiczna postaci
realizm fantastyka, nastrój, rola przyrody
jednolitość zmienność nastroju, szybkość akcji
język potoczny język pełen ozdób retorycznych
Jan Kochanowski - II pokolenie twórców
1. okres studiów
2. okres dworski
3. okres czarnoleski
Twórczość:
1. fraszki (błahostki): krótki utwór wierszowany wyniesiony z antycznego epigramatu
• autobiograficzne
• autotematyczne
• filozoficzne
• obyczajowe
• filozoficzno-refleksyjne
• miłosne
• patriotyczne
2. pieśni:
V „O spustoszeniu Podola”
IX - nieuleganie namiętności, stoicyzm i epikureizm w jednym, rozumne korzystanie z uciech życia
XXIV - nawiązanie do antyku, epikureizm i stoicyzm, parafraza „Ody do mecenasa” Horacego
XII - utwór ma charakter refleksyjny, pierwsze wersy o sławie i cnocie, której nie można kupić
„Czego chcesz od nas Panie” - pochwała Boga
„Serce rośnie” - zmiana pór roku radością podmioty lirycznego, szczęście, refleksja nad tym jak żyć aby być szczęśliwym
„Pieśń świętojańska o Sobótce” - cykl 12 pieśni śpiewanych przez 12 panien,
pieśń panny XII - jest to parafraza utworu Horacego „Wsi spokojna wsi wesoła”, życie na wsi daje radość, arkadia, sielanka, idealizacja obrazu
pieśń panny VI - ukazuje wieś w okresie żniw i suszy, przewaga opisów krajobrazu nad opisami ludzi, podmiot liryczny raz jest współ wykonawcą a raz obserwatorem, uprawdopodobniony obraz arkadyjski
Idealny wzorzec osobowy to oracz.
3. dramat:
„Odprawa posłów greckich” - wystawiono 12 stycznia 1578 na ślubie Jana Zamoyskiego i Krystyny Radziwiłłówny, na weselu obecni byli posłowie i para królewska, sztuka powstała prawdopodobnie 1565-6, nie jest to więc tekst okolicznościowy co świadczy o uniwersalizmie utworu, nawiązaniem do antyku jest sama forma: dramat (nie ma Exodosu i Paradosu), wykorzystanie mitu i „Iliady” jako źródła mitu, Troja może symbolizować każde państwo i miasto, główny problem to odpowiedzialność jednostki za państwo, zestawione są dwie postawy: Aleksandra (Parysa) i Antenora. Parys jest partia wojny, chce zatrzymać Helenę nie licząc się z losem państwa. Po przegranej Antenora w rodzie jest on do końca wierny ojczyźnie.
Ważne są wypowiedzi chóru: „Ci, którzy Rzeczpospolita władacie...”
Cechy:
• zachowanie 3 jedności
• postać posłańca, który właściwie gra kilka ról
• uniwersalizm
4. treny: utwór antyczny, oddaje żal po śmierci. Bohaterem trenów Kochanowskiego jest dziecko co jest ewenementem (oprócz Urszulki bohaterem jest też ojciec Kochanowskiego). 1578(9) umiera Urszula a później jej siostra Helena, wcześniej Ojciec i brat Kacper, jest to okres załamania wartości przekazanych w pieśniach
Tren I - pierwiastek antyczny w bezpośrednim zwrocie do twórców antycznych; Urszula - ptaszek zabity przez smoka
Tren V - Urszula - Oliwka, postać Persefony (antyk)
Tren VI - porównanie Urszula - Safona; Urszula była dziedziczką talenty Kochanowskiego, Postać Urszuli jest udoroślona
Tren IX - wyraz kryzysu, wzrastająca żałość, rozum i zwątpienie w niego
Tren X - wyraz kryzysu, łańcuch pytań „Gdzie jesteś Urszulo..”, odwołanie do różnych wyobrażeń filozoficznych o życiu po śmierci; „Gdziekolwiek jesteś jeśli jesteś..” - zwątpienie w religię
Tren XI - fraszka „O cnocie” jest nic nie warta, pobożność jest zła, nie warto być dobrym, negacja optymizmu
Tren XIX - (sen) ukazuje się Kochanowskiemu jego zmarła matka z Urszulą na rękach, śmierć Urszulki była dla niej samej dobra, uchowała ją przed smutkami życia, wartości renesansu mogą pomóc w cierpieniu
5. „Psałterz Dawidów” - zaczęty w 1571, wydany 1579. Tłumaczenie psalmów, połączenie chrześcijaństwa i antyku; Bóg gromowładny, Bóg jako ojciec wszystkich ludzi; pytania retoryczne, zdanie wykrzyknikowe podkreślają emocjonalny charakter wypowiedzi; Psalmy to właściwie parafrazy, teksty o wysokiej wartości artystycznej
Religijność poety to nie tylko tolerancja, ale także poszukiwanie zgody pomiędzy różnorodnymi systemami teologicznymi i filozoficznymi.
Kochanowski to poeta - humanista, wielostronna twórczość pod względem tematyki i formy.
Mikołaj Rej
„Krótka rozprawa między 3 osobami: panem, wójtem i plebanem” - wydane w 1543 pod pseudonimem Ambroży Korcz - Obrożek. Ukazany jest obraz (smutny) Rzeczypospolitej [literatura społeczna]
„Wizerunek własny - żywot człowieka poczciwego” - 1558 - nawiązanie do twórczości antycznej; pierwsza próba wyłożenia poglądu na świat ze stanowiska świeckiego
„Zwierzyniec” - zbiór 8 wersowych epigramatów, galeria ówczesnego życia politycznego i kulturalnego (wzory, anegdoty, przykłady)
„Żywot człowieka poczciwego” - utwór składa się z 3 ksiąg, które ukazują 3 okresy życia człowieka: dzieciństwo i młodość, wiek dojrzały, starość. Księga I rozważa problem wychowania dzieci, II wybór stanu i obowiązków z tego płynących, III problemy etyczne widziane z perspektywy eschatologicznej (zza grobu)
Człowiek wpisany jest w naturę i rozumnie czerpie z niej korzyści, jest ogniwem w biologicznym cyklu nieustannego odnawiania. Kluczem do zrozumienia życia jest zrozumienie, że życie człowieka związane jest z ziemią, jej uprawą i prawami.
Styl: występują zwroty o silnym zabarwieniu emocjonalnym, paralelizm szyków składniowych [czyli powtarzanie danych wyrazów i ich ciągłym rozszerzaniu w następnym powtórzeniu]
Publicystyka renesansowa:
1. Andrzej Frycz - Modrzewski - „O poprawie Rzeczypospolitej” - problem nierówności obywatela wobec prawa
2. Piotr Skarga - „Kazania sejmowe” - wydane w 1597 w większym zbiorze „Kazania na Niedzielę i święta całego roku”; jest to traktat polityczny;
Choroby Rzeplitej:
• brak miłości ojczyzny
• spory wewnętrzne
• tolerowanie herezji
• słaba władza króla
• zły system prawny
• grzechy i złości jawne
W kazaniu II Ojczyzna ukazana jest jako matka z tymi chorobami lub jako tonący okręt; obywatele dostawali wszystko a sami nie dawali nic. Antyteza [ długie zdanie a następnie negujące je krótkie]
Odwołania do Biblii
3. Sęp Szarzyński - „O wojnie naszej, którą wiedziemy z szatanem światem i ciałem” - obraz świata i człowieka, który jest wątły, rozdwojony w sobie.